Symboliek – Nederlands
Het Afrikaans Taal Monument viert het bestaan van een van de opmerkelijkste taal in Afrika en is een van de vele taalmonumenten in de wereld en Zuid-Afrika. Het oudst bekende monument in Zuid-Afrika is in Burgersdorp in de Oostkaap. Dat gedenkteken dateert van 1893 en werd opgericht ter ere van de Nederlandse taal. Kroonstad en Welkom liggen beiden in de Vrijstaat en bouwden in 1959 ieder een monument voor het Afrikaans. In veel andere plaatsen in het land staan monumenten uit de jaren ’70, de periode waarin ook het Taal Monument in Paarl werd gebouwd. Zuid-Afrika kent meer dan 20 taalmonumenten.
Het Afrikaans (betekent vanuit Afrika/Afrika) ontstaat niet alleen in Paarl, maar een belangrijk deel van de geschiedenis van de taal speelt zich wel af in Paarl.
In het midden van de 19de eeuw concludeert de Nederlandse linguist Arnoldus Pannevis dat de taal van de Kaap al een taal op zich zelf is. Hij komt vervolgens met het idee om het –zoals het toen nog heette- Kaaps Nederlands voortaan Afrikaans te noemen.
Pannevis en andere inwoners van Paarl staan dan te trappelen om de bijbel naar het Afrikaans te vertalen en het tot een geschreven taal te maken. Daarom richten zij het GRA, het Genootschap van Rechtgeaarde Afrikaners, op. Dat gebeurt op 14 augustus 1875 in het huis in Paarl waarin tegenwoordig het Afrikaans Taal Museum is gehuisvest.
Met het Taal Monument, dat meer sculptuur is dan gebouw, vieren de inwoners van Paarl de bijdrage van het Genootschap van Rechtgeaarde Afrikaners. Het monument wordt op 10 oktober 1975 onthuld, 100 jaar na de oprichting van het GRA en 50 jaar nadat Afrikaans een officiele taal van het land werd. Het symboliseert de diversiteit, groei en oorsprong van het Afrikaans.
De kiem voor het Afrikaans wordt al gelegd in de 16de eeuw wanneer er contact ontstaat tussen de Khoikhoi en Nederlandse zeevaarders. Het is daarmee de eerste fase in de geschiedenis van het Afrikaans.
Het Afrikaans put uit de talen van 3 continenten, namelijk Europa, Azie en natuurlijk Afrika. Het monument symboliseert de verschillende talen die het Afrikaans voedden, toont de inspiratie van twee Afrikaners schrijvers, en plaatst het Afrikaans in de context van Afrika.
De doelstelling van het Afrikaans Taal Museum en Monument is het bij een ieder creeren van respect en waardering voor het Afrikaans. Het monument stimuleert en promoot Afrikaans, in het bijzonder bij de jeugd en bij niet-Afrikaans sprekers. Het monument wil ook de relatie tussen Afrikaans en de andere inheemse talen verbeteren, onder meer door het vinden en aanwijzen van invloeden tussen de talen. Het monument moet als een baken van hoop dienen voor de ontwikkeling en de erkenning van alle Afrikaanse talen.
1 – Dit is ons erns
In een openbare vergadering in 1942 besluiten inwoners van Paarl tot de oprichting van een Afrikaans taalmonument. Een jaar later wordt een fondsenwervings commissie opgericht die het geld voor de bouw van het monument bijeen moet brengen.
In 1964 komt de droom een stap dichter bij de werkelijkheid wanneer 12 architecten worden uitgenodigd deel te nemen aan een ontwerpwedstrijd voor het monument. Zij krijgen de instructie dat het momument de culturele, intellectuele en politieke groei van het Afrikaans moet verbeelden. Verder moet het monument van veraf zichtbaar zijn.
Architect Jan van Wijk wint de competitie. Hij baseert zijn ontwerp op de werken van twee vooraanstaande Afrikaner schrijvers en is ook geinspireerd door de prachtige natuurlijke omgeving.
Op het pad staat de kreet “Dit is ons erns” oftwewel “Wij menen het”, woorden die stammen uit 1905 toen politicus JH Hofmeyer een toespraak hield met de titel “Is ‘t u Ernst?”. Taalstrijders maken al snel een bevestiging van deze vraag: “Dit is ons erns”. Toen men naar een thema voor het Taalfestival van 1975 zocht, koos de organisatie voor “Dit is ons erns”. Jan van Wijk suggereert om deze woorden op het plaveisel aan te brengen en daarmee de aandacht op de betekenis van het monument te vestigen.
Meer dan het verrassend hoog aantal van 40 000 mensen wonen op 10 oktober 1975 de opening van het moment bij. Het programma presenteert diverse Afrikaner sprekers en cultuur. Zo houdt toenmalige minister-president BJ Vorster een toespraak, is er een voordracht van het gedicht ‘Nkosi sikelei’ iAfrika’ (God zegene Afrika) en een korenfestival.
2 – Inspiratie voor het ontwerp
Een van de leidende principes van de architect bij het ontwerp is het laten samenvloeien van het monument in de natuurlijke omgeving, en daar iets aan toe te voegen. Van Wijk vertelt dat hij een oude brandgang was afgelopen om de plek te verkennen en ook vanaf andere punten had gekeken omdat het monument van veraf te zien moest zijn. Hij wil dat de lijnen en de vormen van het monument de natuurlijke lijnen van de omgeving spiegelen. Het bouwmateriaal moet naar zijn wens een aanvulling zijn op de typische kale rots van de berg. Vandaar dat het monument is gebouwd van een mengsel van Paarl graniet, wit zand en cement.
De volgende stap in het ontwerpproces is om de juiste vorm te vinden die het Afrikaans kan weergeven. Van Wijk vindt het in het woordbeeld dat de beroemde schrijver CJ Langenhoven gebruikte om Afrikaans als een schrijftaal te beschrijven: “een steil oplopende boog”. Daarmeeis het idee van de grote zuil geboren; met een open bovenkant om groei uit te drukken.
Om de steile boog visueel uit te drukken gebruikt de architect de woorden van schrijver NP van Wyk Louw. Deze beschreef Afrikaans als een “glimmend instrument” en “dubbelzijdig zwaard” dat West-Europa en Afrika verbindt, zoals een brug dat doet.
3 – De drie zuilen links
De zuilen links verbeelden de invloed van Westeuropese talen en culturen op het Afrikaans, inclusief Nederlands, Duits, Frans en Portugees. De zuilen stellen geen specifieke taal voor. Zij gaan van groot naar klein om de dalende Europese invloed om het Afrikaans te illustreren. De hoogste kolom is ongeveer 13 en een halve meter hoog.
In 1652 vestigt de VOC een verversingsstation aan de Kaap. Dit moet passerende schepen op weg naar of terug van het Oosten van verse groenten, vers drinkwater en wijn, en van vers vlees voorzien.
De VOC heeft strenge taalregels, en de beambten mogen uitsluitend Hoog Nederlands spreken en schrijven. De VOC matrozen en soldaten komen uit verschillende Europese landen zoals Duitsland, Frankrijk, Scandivanie en natuurlijk Nederland. Omdat ze verplicht zijn om Nederlands te spreken maar die taal vaak niet beheersen, spreken ze versimpeld Nederlands, oftewel 17de eeuws Kaaps-Nederlands.
4 – Muur op de trap
De muur op de trap naar het monument verbeeld de invloed van het Maleis op de ontwikkeling van het Afrikaans. Maleisie ligt in het Oosten en de muur staat tussen de welving van West-Europa en Afrika, als een zelfstandig deel. Toch vormt het een eenheid met de twee krachten West-Europa en Afrika en vormt de brug naar de wortels van het Afrikaans.
Op een gegeven moment zijn er meer slaven dan Europeanen aan de Kaap. Vanaf 1654 worden Aziatische en Afrikaanse slaven naar de Kaap gebracht. De meesten van hen komen van Angola, Guinea, Madagascar en de Indonesische kusten.
De slaven hebben verschillende moedertalen en moeten 17de eeuws Nederlands leren. Velen spreken een mengeling van Maleis en Portugees. Deze mix heeft een interessante invloed op de ontwikkeling van het Afrikaans gehad.
Tegenwoordig kent het Afrikaans (net als het Nederlands trouwens) vele Maleise woorden, zoals BAIE (veel), BAADJIE (jas), PIESANG (banana), BLATJANG (chutney) en SOSATIE (vleesspies).
In de 19e eeuw duikt het eerste in Arabisch schrift geschreven Afrikaans op aan de Kaap. Het is een van de vroegste vormen van geschreven Afrikaans. De kinderen van de Moslim slaven krijgen religieuze les in hun moedertaal (later Kaaps-Afrikaans genoemd) maar moeten in het Arabisch schrijven. Het Arabisch schrift kent geen lettertekens om bepaalde klanken uit het Afrikaans weer te geven. Daarom ontwikkelt Abu Bakr Effendi samen met moslim geestelijken nieuwe arabische lettertekens voor phonetische uitspraak van het Afrikaans. Tussen 1870 en 1950 verschijnen zeker 78 Afrikaanse boeken in Arabisch schrift.
5 – De drie koepels rechts
Het podium en de drie koepels rechts symboliseren de invloed van de Khoikhoi en andere Afrikaanse talen zoals isiXhosa, isiZulu en Sesotho op de ontwikkeling van het Afrikaans. Ze staan ook voor de zuidelijke punt van het continent Afrika. Anders dan de zuilen van de Europese talen, neemt de grootte van de koepels toe, net als de invloed van Afrikaanse talen op het Afrikaans. De koepels zijn zó geplaatst dat ze een kromming vormen die aansluit op de grote lijn, het Afrikaans, en de cirkel sluiten.
De Nederlanders van de VOC zijn vooral van de Khoikhoi afhankelijk voor de voorziening van vee en andere dieren. Daarmee ontstaat ruilhandel tussen de verschillende bevolkingsgroepen, henzelf incluis. Door deze handel komt de communicatie tussen die groepen op gang en in 1655 telt een zeevaarders-woordenboek al 221 woorden.
De Nederlanders mogen [van de VOC] geen inheemse talen leren. Vandaar dat de Khoikhoi het 17de eeuws Nederlands beginnen te leren. Al snel spreken zij een vereenvoudigde versie, gemengd met woorden uit hun eigen taal.
Tegenwoordig kent het Afrikaans veel Khoikhoi woorden, vooral plaatsnamen zoals KAROO (droog), dierennamen zoals KOEDOE (kudu, een antilope soort), plantnamen zoals BOEGOE (buchu) en DAGGA (marijuana), en algemene woorden als EINA (au!), ABBA (op de rug dragen) en KIERI (riet).
De koepels staan ook voor de invloed van isiXhosa, isiZulu en Sesotho sprekende groepen op het Afrikaans. Leenwoorden uit deze talen in het Afrikaans zijn bijvoorbeeld AIKONA (zeker niet) INDABA (bijeenkomst) TOKKELOSSIE (kwade geest).
6 – Brug
Ziet u hoe de krommingen samenkomen en een brug vormen? NP van Wyk Louw, de auteur die de architect inspireert, schreef dat Afrikaans één voet in Afrika en één voet in Europa heeft. De oorsprong van de taal ligt dus in beide continenten en volgens de schrijver is het Afrikaans de brug tussen Afrika en Europa.
7 – De hoofdzuil
De hoogste zuil is circa 57 meter hoog en symboliseert de voortdurende groei van het Afrikaans. Daarom is de bovenkant open. CJ Langenhoven, een van de twee schrijvers die de architect inspireert, schreef dat Afrikaans groeit als een “steil oplopende boog”.
De hoofdzuil representeert de “steil oplopende zuil” van het Afrikaans en de niet-aflatende groei daarvan. De kolom staat in het water van de fontein, en datmoet het idee versterken dat de taal een levend, groeiend wezen is, dat gevoed en onderhouden moet worden om te kunnen overleven. De scherpe lijnen van de zuil verwijzen naar het “dubbel-zwaard” uit het werk van NP van Wyk Louw. De bovenkant van de zuil is open en duidt er op dat de taal nog steeds groeit, nooit af is. Het water en het licht dat door de open zuil valt zorgt voor een vlekkerspel op het monument en verwijst naar het Afrikaans als een “glimmend instrument”.
Terwijl Afrikaans woorden van andere talen leent, zijn er vooral Afrikaanse talen die op hun beurt Afrikaans woorden gebruiken. De bekendste daarvan zijn beschrijvingen van dieren, zoals MEERKAT en SPRINGBOK. Andere zijn VELD, TREK, SPOOR, KOPPIE, KOMMANDO, APARTHEID EN ROOIBOS. En ook het woord AFRIKAANS!
8 – De fontein
De architect wil met de open zuil aangeven dat de taal nog steeds groeit. De hoofdmuur heeft een oplopende rand en een aantal openingen waardoor bewegend licht schijnt dat magische patronen op de binnenkant geeft. Dit licht en de fontein symboliseren de “onstuimige” groei van de taal.
9 – Zuid-Afrika zuil
Naast de hoofdzuil staat een 26-meter hoge kolom die de Republiek van Zuid-Afrika voorstelt, het geboorteland van Afrikaans.
Ook de kleinere zuil is van boven open, deze keer om de doorlopende interactie tussen Afrikaans, Zuid-Afrika en Afrika weer te geven. Afrikaans is inmiddels een volledige, zelfstandige inheemse taal in Afrika.
10 – Podium en bouw van monument
De bouw van het momument begint in 1972 en is 2 jaar later klaar. Het geheel kost 700,000 Rand. Het monument moet in de omgeving passen en wordt daarom gemaakt van een speciale mix van cement, wit zand en graniet uit Paarl.
De mix wordt in prefab betonvormen gegoten, gemaakt van een metalen raamwerk bekleed met scheeps-multiplex.
De architect staat op het gebruik van lagen grijs-bruin granite voor de buitenkant en blauwachtig voor de binnenkant, zodat de kleur van de nabijgelegen rotsen terugkomt. Om het ruwe oppervlak van deze rotsen te imiteren wordt met hogedruk-spuiten de grantietkorrels van de cementmix vrijgemaakt. Voelt u eens hoe scherp deze korrels zijn.
De hoofdzuil is bestand tegen windsnelheiden tot 160 kilometer per uur: dat is een orkaan.
Het monument heeft meer weg van een sculptuur dan van een gebouw. Sommige elementen in de structuur zijn in de Brutalistische stijl, en het gebruik van ruw beton komt overal in de wereld voor in monumenten uit de 2de helft van de vorige eeuw.
11 – Graf van Jan van Wijk
In 2005 overlijdt de architect van het Taal Monument, Jan van Wijk. Van alle werken die Jan tijdens zijn leven ontwerpt, is het Taal Monument, zijn magnum opus, zijn favoriet. Daarom is zijn as na zijn overlijden in een granieten kei ingemetseld. Het is de plek waar Jan en zijn vrouw in 1964 samen zaten toen ze de omgeving verkenden ter voorbereiding van het ontwerp.
Tijdens zijn loopbaan is Jan betrokken bij meer dan 870 projecten. Hij ontvangt verschillende prijzen, inclusief de Ereprijs voor Architectuur van de Zuidafrikaanse Academie van Wetenschap en Kunsten.
12 – Groen Galery
De Groene Gallerij is gebouwd om Jan’s werk verder te verfraaien en toont het natuurlijke Zuidafrikaanse landschap. Het Taal Monument is meer dan een monument; het is een cultuur- en natuurbeleving die veel plezier schenkt. In de openluchtgallerij zijn tijdelijke tentoonstellingen in vitrines van hergebruikt hout en glas.
13 – Paarlrots
De Paarlberg is ongeveer 500 miljoen jaar oud en is befaamd vanwege de drie enorme granieten kegels met de namen Paarl, Bretagne en Gordon. De Khoikhoi noemen de berg !hom !nãb/s (Schildpadberg).
Bijna in het midden van de monument locatie is een kleine heuvel van granieten rotsblokken. Het is een miniatuur-versie van de Paarl kegel en wekken de indruk dat de natuur zichzelf voortdurend herhaalt op deze berggroep.
